«The message sent by popular culture is clear: If you want to get ahead, you’d better be a jerk». Έτσι ξεκινά η Wall Street Journal το άρθρο της, ψάχνωντας για το… μυστικό της επιτυχίας.
Παρακολουθώντας σειρές όπως το «Succession» αλλά και ταινίες από το «The Devil Wears Prada» έως το «The Wolf of Wall Street», ίσως σχηματίζεις την εντύπωση ότι το να είναι κάποιος εγωιστής και νάρκισσος, αποτελεί προϋπόθεση επιτυχίας. Μάλιστα, αυτό το προφίλ του πλούσιου και επιτυχημένου επικρατεί και εκτός της οθόνης. Η πολιτική περσόνα π.χ. του Donald Trump στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην ιδέα ότι σε κάθε συνδιαλλαγή υπάρχει ένας ξεκάθαρος νικητής και ένας χαμένος.
Και όποιος έχει δουλέψει σε ένα γραφείο γνωρίζει τον τύπο του εργαζόμενου που είναι αποφασισμένος να πετύχει: Αυτόν που θέλει τόσο πολύ να ανελιχθεί ώστε δεν χάνει ευκαιρία να διαφημίζει τα επιτεύγματά του, δεν διστάζει να μειώνει όλους τους άλλους και αρνείται να κάνει πράγματα που ο ίδιος πιστεύει ότι είναι κατώτερα του ταλέντου, της θέσης ή των ικανοτήτων του. Οι άνθρωποι αυτοί, όπως εξηγεί η Wall Street Journal, συχνά λειτουργούν –συνειδητά ή υποσυνείδητα- με το εξής απλό σκεπτικό: Πολλοί ισχυροί άνθρωποι είναι αντιπαθητικοί, επομένως εάν θέλω να γίνω σαν και αυτούς, πρέπει να συμπεριφέρομαι έτσι.
Κατά πόσο, όμως, αληθεύει αυτό; Ψυχολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι οι πιο αντιπαθητικοί άνθρωποι είναι πιθανότερο να γνωρίσουν την επιτυχία, ειδικά σε τομείς που δίνουν μεγάλη έμφαση στη δημιουργικότητα. Ο Samuel Hunter του Pennsylvania State University, ζήτησε από 200 φοιτητές να βρουν ιδέες για μια καμπάνια online marketing και να συνεργαστούν για να διαλέξουν τις καλύτερες από αυτές τις ιδέες. Η μελέτη που έγινε το 2014 βρήκε ότι οι ιδέες των πιο αντιπαθητικών φοιτητών (εκείνων που ήταν «πιο μαχητικοί, εγωιστές, επιθετικοί, πεισματάρηδες και εχθρικοί») είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιλεγούν.
Πραγματικά, σε τομείς όπου η δημιουργικότητα παίζει μεγάλο ρόλο, συχνά οι «κακοί» έχουν ένα πλεονέκτημα: Όταν όλοι κάνουν λάθος για κάτι, πρέπει να είσαι διατεθειμένος να γίνεις αντιπαθής για να αποκαλύψεις… ότι ο αυτοκράτορας είναι γυμνός. Όπως επισημαίνει η WSJ, δεν είναι τυχαίο που διάσημοι άνθρωποι που έφτασαν σε εκρηκτικές επιτυχίες -όπως ο ιδρυτής της Uber Travis Kalanick και ο επενδυτής που πλούτισε από την κρίση του 2008, Mark Baum- είναι άτομα γνωστά για τον κακό τους χαρακτήρα.
Όμως, υπάρχουν άλλες έρευνες που δείχνουν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, το να είναι κανείς αντιπαθητικός όχι μόνο δεν τον βοηθά να επιτύχει, αλλά αποτελεί και μειονέκτημα. Ο Cameron Anderson, καθηγητής του University of California, έκανε ένα λεπτομερές τεστ: Αφού κατέγραψε τα χαρακτηριστικά των προσωπικοτήτων 457 φοιτητών, στη συνέχεια παρακολούθησε την πορεία της καριέρας τους για μία περίοδο 14 ετών. Αυτό που βρήκε προκάλεσε έκπληξη: Κόντρα σε όλες τις προσδοκίες, τα αντιπαθητικά άτομα δεν είχαν επιτύχει περισσότερο στη δουλειά τους σε σχέση με τα πιο συμπαθητικά άτομα.
Όπως σημείωσε ο Anderson και οι τρεις συνάδελφοί του στην μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2020 στο PNAS, οι «κακοί» είχαν ένα προφανές πλεονέκτημα: «Τα αντιπαθητικά άτομα προκαλούσαν φόβο, κάτι που ενίσχυε τη δύναμή τους». Όμως το πλεονέκτημα αυτό αντισταθμιζόταν από το γεγονός ότι είχαν χειρότερες σχέσεις στον εργασιακό χώρο.
Έτσι, η μελέτη κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «Ανεξάρτητα από το άτομο ή τις συνθήκες, το να είναι κανείς αντιπαθητικός δεν αποτελεί πλεονέκτημα στην κούρσα για δύναμη, ακόμα και στις πιο αδίστακτες και ανταγωνιστικές κουλτούρες».
Τότε γιατί βλέπουμε τόσο πολλούς «κακούς» σε υψηλές θέσεις; Όπως σημειώνει η WSJ, οι ισχυροί άνθρωποι μπορούν ευκολότερα να γλιτώσουν τις συνέπειες της κακής συμπεριφοράς. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το να είσαι κακός θα σε κάνει πιο ισχυρό.
