Ως άνθρωποι, είναι πιο εύκολο να κοιτάμε πίσω και να βλέπουμε αλλαγές στον εαυτό μας, παρά να κοιτάξουμε μπροστά και να… προβλέψουμε αλλαγές. Στην ψυχολογία, αυτή η έννοια είναι γνωστή ως η «ψευδαίσθηση του τέλους της ιστορίας», όπως εξηγεί το psychology today. Είναι μια απλή ιδέα, πραγματικά. Αν κοιτούσατε πίσω 10 χρόνια και εξετάζατε όλους τους τρόπους με τους οποίους διαφέρετε από εκείνον τον εαυτό σας, θα μπορούσατε να καταλήξετε σε μια μακροσκελή λίστα όλων των τρόπων που έχετε αλλάξει, τόσο στα σημαντικά όσο και στα μικρά.
Πάρτε, για παράδειγμα, τον τρόπο που παίρνετε αποφάσεις ή ακόμα και τις αποφάσεις που θεωρείτε επιθυμητές. Το πιθανότερο είναι ότι έχετε διαφορετικά νοητικά μοντέλα και αξίες και αρχές που καθοδηγούν τις αποφάσεις που παίρνετε από ό,τι ο πρώην εαυτός σας πριν από 10 χρόνια. Τι γίνεται όμως με τα μικρότερα πράγματα, όπως τα είδη των ανθρώπων που περιτριγυρίζεστε ή τα αγαπημένα σας φαγητά και είδη μουσικής;
Ο Δρ Ντάνιελ Γκίλμπερτ, ψυχολόγος του Χάρβαρντ, ανακάλυψε ότι όταν δίνεται χρόνος στους ανθρώπους να προβληματιστούν, μπορούν να δουν τεράστιες διαφορές μεταξύ του σημερινού και του προηγούμενου εαυτού τους. Ωστόσο, όταν τους ζητείται να δουν… 10 χρόνια μπροστά, οι άνθρωποι όλων των ηλικιών προβλέπουν μόνο μικρές αλλαγές μεταξύ του τρέχοντος και του μελλοντικού εαυτού τους. Όπως εξηγεί ο ίδιος στο TED Talk του 2014:
«Σε κάθε ηλικία, οι άνθρωποι υποτιμούν πόσο θα αλλάξει η προσωπικότητά τους την επόμενη δεκαετία. Και δεν είναι μόνο εφήμερα πράγματα όπως αξίες και προσωπικότητα. Μπορείτε να ρωτήσετε τους ανθρώπους για τις βασικές προτιμήσεις τους. Για παράδειγμα, ονομάστε τον καλύτερό σας φίλο, το αγαπημένο σας είδος διακοπών, ποιο είναι το αγαπημένο σας χόμπι, ποιο είναι το αγαπημένο σας είδος μουσικής… Για να σας δώσω μια ιδέα για το μέγεθος αυτής της επίδρασης… Οι 18χρονοι προσδοκούν να αλλάξουν μόνο όσο στην πραγματικότητα κάνουν οι 50χρονοι… Τα ανθρώπινα όντα είναι έργα σε εξέλιξη που νομίζουν λανθασμένα ότι έχουν τελειώσει».
Ο Γκίλμπερτ εξήγησε ότι ένας βασικός λόγος για αυτό είναι πιθανότατα «η ευκολία στη μνήμη και η δυσκολία της φαντασίας». Όπως εξηγεί:
«Οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να θυμηθούμε ποιοι ήμασταν πριν από 10 χρόνια, αλλά δυσκολευόμαστε να φανταστούμε ποιοι θα γίνουμε, και μετά λανθασμένα πιστεύουμε ότι επειδή είναι δύσκολο να το φανταστούμε, δεν είναι πιθανό να συμβεί. Σορρυ, όταν οι άνθρωποι λένε, “Δεν μπορώ να το φανταστώ αυτό”, συνήθως μιλούν για τη δική τους έλλειψη φαντασίας και όχι για την ανύπαρκτη πιθανότητα του γεγονότος που περιγράφουν».
Σταθερή νοοτροπία εναντίον νοοτροπίας ανάπτυξης
Η δημοφιλής έρευνα της ψυχολόγου του Στάνφορντ, Δρ. Carol Dweck φαίνεται σχετική εδώ. Στην έρευνά της, διέκρινε τη «νοοτροπία ανάπτυξης» από τη «σταθερή νοοτροπία». Μια νοοτροπία ανάπτυξης, σύμφωνα με τον Dweck, είναι η πεποίθηση ότι τα χαρακτηριστικά, οι ικανότητες και η προσωπικότητά σας είναι ευέλικτα και μπορούν να αλλάξουν. Η σταθερή νοοτροπία, αντίθετα, είναι η πεποίθηση ότι τα χαρακτηριστικά, οι ικανότητες και η προσωπικότητά σας είναι σταθερά και αμετάβλητα.
Ο Dweck εξηγεί ότι όσοι έχουν σταθερή νοοτροπία ενδιαφέρονται περισσότερο να αποδείξουν τις ικανότητες και το ταλέντο τους, ενώ εκείνοι με νοοτροπία ανάπτυξης ενδιαφέρονται περισσότερο για τη μάθηση. Για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα του Δρ. Brené Brown, εκείνοι με σταθερή νοοτροπία προσπαθούν να “να έχουν δίκιο”, ενώ εκείνοι με νοοτροπία ανάπτυξης προσπαθούν “να το κάνουν σωστά”.
Όταν προσπαθείς να «έχεις δίκιο», επιδιώκεις να αποδείξεις την τρέχουσα οπτική και τη θέση σου. Όταν επιδιώκετε να “το κάνετε σωστά”, γνωρίζετε ότι οι τρέχουσες οπτικές και θέσεις σας θα αλλάξουν καθώς λαμβάνετε νέες και καλύτερες πληροφορίες.
Φαίνεται ότι οι άνθρωποι συχνά κολλάνε σε μια σταθερή νοοτροπία, στην οποία έχουν προσδιορίσει υπερβολικά τον σημερινό εαυτό τους και εσφαλμένα υποθέτουν ότι αυτό που είναι τώρα είναι αυτό που θα είναι πάντα. Δεν φαντάζονται ότι μπορούν και θα αλλάξουν με μεγάλους και μικρούς τρόπους τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες.
Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη το κοινωνικό και πολιτικό τοπίο, οι άνθρωποι συχνά ενδιαφέρονται περισσότερο να «έχουν δίκιο» παρά «να το κάνουν σωστά». Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το πρόσφατο βιβλίο του Δρ. Adam Grant, Think Again: The Power of Knowing What You Don’t Know, είναι τόσο σχετικό. Περιγράφει μια ιδέα που αποκαλεί, «Η χαρά του να κάνουμε λάθος», η οποία μας ενθαρρύνει να αγκαλιάσουμε νέες οπτικές και να εξελίσσουμε συνεχώς τη σκέψη μας.
