Όλοι θέλουν να γυρίσουν έναν διακόπτη και να γίνουν πιο ορθολογικοί στη σκέψη τους. Παίρνοντας έτσι καλύτερες αποφάσεις στη ζωή τους. Αλλά αυτό είναι πιο εύκολο να το λες, παρά να το κάνεις.
Ο ψυχολόγος του Harvard, Steven Pinker, σε άρθρο του στο website του BBC, παραθέτει 3 συνηθισμένες παγίδες παραλογισμού και πώς να τις αποφύγεις. Έτσι θα καταφέρεις να είσαι τελικά πιο ορθολογικός μέσα σε αυτή τη χρονιά.
1# Ο μελλοντικός εαυτός σου
Όταν οι άνθρωποι αντιπαραβάλλουν αυτό που «σκέφτονται για το μέλλον» με αυτό που «αισθάνονται τώρα», συχνά αυτό που έχουν στο μυαλό τους είναι η διαφορά μεταξύ της άμεσης και της μακροπρόθεσμης απόλαυσης. Για παράδειγμα – ένα burger fest τώρα και ένα αδυνατισμένο σώμα αύριο. Αγορές αγαθών σήμερα και επαρκή χρήματα για να πληρώσεις το ενοίκιο στο τέλος του μήνα. Δύο κόσμοι. Σαν να έχουμε έναν εαυτό που απολαμβάνει μια τηλεοπτική σειρά και έναν άλλο που απολαμβάνει καλούς βαθμούς στις ερχόμενες εξετάσεις.
Αλλά πρέπει να θυσιαζόμαστε τώρα για να ωφελήσουμε τον μελλοντικό μας εαυτό; Η απάντηση είναι: Οχι απαραίτητα. Η «προεξόφληση του μέλλοντος», όπως την αποκαλούν οι οικονομολόγοι, είναι λογική ως ένα βαθμό. Αλλά τι γίνεται π.χ. αν… πεθάνουμε και δεν καταφέρουμε να φτάσουμε στο έπαθλο μας τελικά; Όπως λέει μία φράση: «Η ζωή είναι μικρή. Φάε πρώτα το επιδόρπιο». Ίσως η υποσχεθείσα ανταμοιβή δεν θα φτάσει ποτέ, όπως όταν ένα συνταξιοδοτικό ταμείο καταρρέει. Και τελικά, είσαι νέος μόνο μια φορά. Δεν έχει νόημα να κάνετε οικονομία για δεκαετίες για να αγοράσετε ένα ακριβό ηχοσύστημα σε μια ηλικία που δεν μπορείτε πλέον να ακούτε τη διαφορά. Η πάλη μεταξύ ενός εαυτού που προτιμά μια μικρή ανταμοιβή τώρα και ενός εαυτού που προτιμά μια μεγαλύτερη ανταμοιβή αργότερα, είναι συνυφασμένη στην ανθρώπινη κατάσταση.
Σίγουρα χρειάζεται ένα μέτρο. Η μυθολογία έχει παραθέσει μια περίφημη στρατηγική αυτοελέγχου. Ο Οδυσσέας ήταν δεμένος στο κατάρτι, έτσι δεν μπορούσε να παρασυρθεί να οδηγήσει το πλοίο του στους βράχους από το σαγηνευτικό τραγούδι των Σειρήνων. Δηλαδή, ο παρών εαυτός μας μπορεί να ξεπεράσει έναν μελλοντικό εαυτό περιορίζοντας τις επιλογές του. Μπορούμε να πετάξουμε τη σοκολάτα, έτσι ώστε όταν πεινάμε να μην υπάρχει τίποτα στο σπίτι να τσιμπήσουμε. Είναι ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη λογική για να ξεπεράσουμε τον πειρασμό, χωρίς να βασιζόμαστε στην ωμή δύναμης της θέλησης – η οποία μπορεί εύκολα να μας παρασύρει.
2# Κάποια πράγματα συμβαίνουν όντως τυχαία
Όταν τα γεγονότα συμβαίνουν σε τυχαίες στιγμές, αναπόφευκτα θα ομαδοποιούνται σε ομάδες στο μυαλό μας – εκτός εάν υπάρχει κάποια μη τυχαία διαδικασία που τα χωρίζει. Και έτσι, όταν βιώνουμε τυχαία γεγονότα στη ζωή, είναι πιθανό να πιστεύουμε ότι τα κακά πράγματα συμβαίνουν μαζεμένα ανά τρία ή ότι μερικοί άνθρωποι γεννιούνται με ένα κακό ζώδιο που τους επηρεάζει.
Αυτό που συχνά αδυνατούμε να εκτιμήσουμε είναι ότι μια τυχαία διαδικασία μπορεί να δημιουργήσει δεδομένα που μοιάζουν μη τυχαία. Μας εντυπωσιάζουν οι συμπτώσεις γιατί ξεχνάμε πόσοι τρόποι υπάρχουν για να συμβούν συμπτώσεις. Ναι μπορεί να πετύχουμε έναν άνθρωπο που έχει γενέθλια ίδια ημέρα με εμάς. Υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός ημερών ανά χρόνο. Ίσως ένα όνειρο ή ένα προαίσθημα να γίνει πραγματικότητα – εξάλλου, δισεκατομμύρια από αυτά αιωρούνται στο μυαλό των ανθρώπων καθημερινά.
Ο κίνδυνος της υπερβολικής ερμηνείας των συμπτώσεων εκρήγνυται όταν τις ξεχωρίζουμε εκ των υστέρων – όπως το μέντιουμ που περηφανεύεται για μια σωστή πρόβλεψη μέσα από μια μακρά λίστα με ανεπιτυχείς προβλέψεις που ελπίζει να έχουν ξεχαστεί όλοι.
Η υπερβολική ερμηνεία της τυχαιότητας είναι μία μεγάλη παγίδα. Είναι καλύτερο κάποιος να ζήσει τη ζωή του ελεύθερα και όπως ακριβώς θέλει. Με κριτική σκέψη. Αποφεύγοντας να πιστέψει ότι όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο. Και αποφεύγοντας να καθοδηγήσει τις προσωπικές του επιλογές από… λόγους που δεν υπάρχουν.
3# Να έχεις δίκιο ή να το κάνεις σωστά;
Κάθε φορά που συμμετέχουμε σε μια συζήτηση, στόχος μας πρέπει να είναι η σύγκλιση στην αλήθεια. Αλλά οι άνθρωποι από τη φύση τους έχουν συχνά ως στόχο να γίνουν ο κυρίαρχος συνομιλητής. Μπορεί να γίνει μη λεκτικά – η υπερβολική στάση του σώματος, το σκληρό βλέμμα, η βαθιά φωνή, ο επιβλητικός τόνος, οι συνεχείς διακοπές στον άλλο και άλλες επιδείξεις κυριαρχίας, πιθανόν να μπουν στο τραπέζι. Η κυριαρχία μπορεί επίσης να επιδιωχθεί στο περιεχόμενο ενός επιχειρήματος, χρησιμοποιώντας μια σειρά από βρώμικα κόλπα που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν έναν αντίπαλο να φαίνεται αδύναμος ή ανόητος. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν: Επίθεση στο άτομο και όχι στο ίδιο το επιχείρημα. ‘Η διαστρεβλώνοντας την επιχειρηματολογία του άλλου και στη συνέχεια κάνοντας επίθεση στη διαστρέβλωση.
Μην εφαρμόζεις αυτή την κακή συνήθεια. Σε όλα τα πράγματα στη ζωή -και στις συζητήσεις που κάνουμε με άλλους- στόχος πρέπει να είναι να πάρουμε νέες γνώσεις και να «κάνουμε σωστά τη δουλειά». Αν έχουμε ως πρώτο στόχο «να έχουμε δίκιο», τότε είναι πιθανό να οδηγηθούμε σε λάθος μονοπάτια.
