Ο Bjorn Ulvaeus, ένα εκ των τεσσάρων μελών του σουηδικού ποπ συγκροτήματος ABBA, έγινε σημαιοφόρος υπέρ ενός κόσμου χωρίς μετρητά, μετά από μια διάρρηξη στο σπίτι του γιου του. Η απόρριψη κερμάτων και χαρτονομισμάτων θα αποτελούσε πλήγμα για τους εγκληματίες και τους φοροφυγάδες, ενώ θα βοηθούσε τις επιχειρήσεις και τους κρατικούς προϋπολογισμούς, εκτιμούσε. “Η Σουηδία θα ήταν η ιδανική χώρα για να καταργήσει κανείς τα μετρητά”, έλεγε στο Bloomberg το 2014. “Νομίζω ότι αυτό πρέπει να είναι το μέλλον”.
Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, η επιθυμία του έχει σχεδόν πραγματοποιηθεί, όπως μεταδίδει το Bloomberg. Μόνο μια μειοψηφία Σουηδών δήλωσε σε έρευνα ότι είχε χρησιμοποιήσει μετρητά τις προηγούμενες 30 ημέρες, ενώ ένα τεράστιο 95% των ατόμων ηλικίας 15 έως 65 ετών έχει κατεβάσει την εφαρμογή πληρωμών για κινητά Swish, η οποία ανήκει σε τραπεζικά ιδρύματα όπως η Danske Bank και Swedbank. Η χρήση έξυπνου κινητού τηλεφώνου και καρτών κυριαρχεί στις αγορές, τις δωρεές προς άστεγους και τους εράνους εκκλησιών. Οι συναλλαγές σε μετρητά μειώθηκαν στο 8% των επιχειρηματικών πληρωμών στο τέλος του 2022, από 18% πέντε χρόνια νωρίτερα, υπολογίζει ο Jonas Hedman του Copenhagen Business School. Με τόσο χαμηλούς όγκους, είναι ουσιαστικά ασύμφορο να χειρίζεται κανείς μετρητά.
Μαθήματα
Η Σουηδία είναι μια ακραία περίπτωση: είναι μια μικρή οικονομία με υψηλή διείσδυση της σύγχρονης τεχνολογίας. Η πορεία των πραγμάτων, ωστόσο, είναι η ίδια παντού, επιταχυνόμενη από μια πανδημία η οποία είδε τους κωδικούς QR να αντικαθιστούν τα μενού των εστιατορίων και μια αύξηση των δαπανών μέσω Διαδικτύου – ακόμη και στη Σουηδία, όπου τα lockdown ήταν λιγότερο αυστηρά.
Δεδομένου ότι οι κεντρικές τράπεζες παντού ανά τον κόσμο εξετάζουν τη δημιουργία δικών τους ψηφιακών νομισμάτων προκειμένου να αντισταθμίσουν τους κινδύνους τους οποίους συνεπάγεται η έλλειψη μετρητών, υπάρχουν μαθήματα για όλους μας.
Ο Ulvaeus των ABBA είχε καταλάβει ορισμένα πράγματα σωστά. Τα εγκλήματα που σχετίζονται με μετρητά, όπως η ληστεία, μειώνονται, όπως μειώνεται και η φοροδιαφυγή. Η δραστηριότητα στη μαύρη αγορά έχει επίσης συρρικνωθεί. Ακριβώς όπως η Σουηδία έφερε περισσότερα μετρητά στην ελεγχόμενη οικονομία προσφέροντας φορολογικές ελαφρύνσεις, τα βοηθήματα από την εποχή της πανδημίας τα οποία χορηγήθηκαν από τις κυβερνήσεις φαίνεται να είχαν το ίδιο αποτέλεσμα. Πιθανόν αυτός να είναι ένας λόγος για τον οποίο η Ευρώπη βλέπει μια έκρηξη θέσεων εργασίας παρά την εντελώς αναιμική ανάπτυξη.
Στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις φαίνεται επίσης να αρέσει η νέα κατάσταση – ειδικά σε εκείνες τις νεοφυείς επιχειρήσεις οι οποίες έχουν μερίδιο σε αυτήν. Είναι πιο εύκολο να ξοδεύει κανείς περισσότερα, ακόμη και υπερβολικά πολλά, καθώς οι αγοραστές της Generation-Z πέφτουν θύματα δανείων του σχήματος “αγοράζω τώρα, πληρώνω αργότερα”. Ωστόσο, προς ανακούφιση των ρυθμιστικών αρχών, τα ασταθή κρυπτονομίσματα έχουν αποτύχει εντελώς να “πιάσουν” στη Σουηδία – μέχρι στιγμής.
Κίνδυνοι
Ωστόσο, έχουν αναδυθεί και κίνδυνοι. Το ένα είναι ο ψηφιακός αποκλεισμός. Οι άστεγοι μπορεί να δέχονται κάρτες, ωστόσο οι συνταξιούχοι και οι πρόσφυγες ενδέχεται να βρεθούν αποκλεισμένοι από έναν κόσμο χωρίς μετρητά. Αυτό πηγαίνει χέρι-χέρι με το πρόβλημα “ο υπολογιστής λέει όχι”. Όταν τα σημερινά συστήματα ψηφιακών πληρωμών καταρρέουν, γκρεμίζονται με πάταγο – όπως ανακάλυψαν οι χρήστες του Swish πέρυσι, όταν ολόκληρο το δίκτυο κατέρρευσε.
«Σε ένα πρόσφατο ταξίδι μου στις Βρυξέλλες, επισκέφθηκα ένα μπαρ που υπερηφανευόταν για το ανέπαφο, χωρίς μετρητά σύστημά του, το οποίο απαιτεί από τους πελάτες να παραγγείλουν ποτά μέσω των smartphone τους. Όταν όμως προέκυψε τεχνολογικό σφάλμα, δεν υπήρχε καμία εναλλακτική.
Η ευπάθεια είναι ένα άλλο ζήτημα. Μπορεί να νιώθουμε πιο ασφαλείς με λιγότερα τραπεζογραμμάτια στις τσέπες μας αργά το βράδυ, ωστόσο η εγκληματικότητα έχει κι εκείνη γίνει ψηφιακή και έχει δημιουργήσει νέους τύπους απάτης. Τα δεδομένα συναλλαγών βρίσκονται ολοένα και περισσότερο στα χέρια των κολοσσών της τεχνολογίας όπως η Meta Platforms, η οποία τρόμαξε τις παγκόσμιες ρυθμιστικές αρχές όταν προσπάθησε να κυκλοφορήσει το δικό της νόμισμα» εξηγεί ο αρθρογράφους του Bloomberg.
Σε έναν κόσμο, δε, όπου οι χάκερ χρηματοδοτούνται από κυβερνήσεις και οι κυβερνοεπιθέσεις μπορούν να πλήξουν κρίσιμες υποδομές, οι πληρωμές αποτελούν γεωπολιτικό κίνδυνο. “Εάν ο Πούτιν εισβάλει στο Γκότλαντ (το μεγαλύτερο νησί της Σουηδίας), θα του αρκέσει να απενεργοποιήσει το σύστημα πληρωμών”, προειδοποιούσε ένας ακτιβιστής υπέρ των μετρητών το 2018.
Μια απάντηση πιθανόν να είναι να αγωνιστούμε για την προστασία των μετρητών αντί για την αντικατάστασή τους, όπως ισχυρίστηκε στο Cloud Money ο συγγραφέας Brett Scott. Κι αυτό ωστόσο δεν αποτελεί πανάκεια: η πορεία μας προς τις πληρωμές χωρίς μετρητά δεν πρόκειται να σταματήσει ξαφνικά. Οι ιδιωτικές εταιρείες τη θέλουν πάρα πολύ και οι καταναλωτές δεν μπορούν να κάνουν πολλά γι’ αυτό – “η ευκολία είναι κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά δύσκολο να καταργηθεί με νομοθετικά μέτρα”, λέει ο Hedman του Copenhagen Business School.
Ακόμη κι αν μπορούσαμε να τις σταματήσουμε, θα έπρεπε; Ο ψηφιακός αποικισμός από την προσφορά πληρωμών από πλευράς ενός ξένου παράγοντα ή άλλη μια προσπάθεια διαταραχής του συστήματος η οποία συνδέεται με τα crypto, όπως τα stablecoins ή το DeFi, θα ήταν κακό αποτέλεσμα. Η κεντρική τράπεζα του Ηνωμένου Βασιλείου (Bank of England) προειδοποιεί ότι ζούμε σε έναν κόσμο δυνητικά στιγμιαίων bank run.
Ψηφιακό νόμισμα
Ως εκ τούτου, μια πιθανή απάντηση είναι ένα ψηφιακό νόμισμα το οποίο θα εκδίδεται από την εκάστοτε κεντρική τράπεζα. Μια τέτοια κίνηση δεν πρέπει να εκλαμβάνεται αψήφιστα: θα μπορούσε να αυξήσει την ιχνηλασιμότητα και την πολυπλοκότητα και να δημιουργήσει νέους κινδύνους εάν λειτουργεί ανταγωνιστικά προς τις εμπορικές τράπεζες, όπως υποστηρίζει ο συνάδελφός μου Marcus Ashworth.
Το να πει κανείς, ωστόσο, ότι δεν πρέπει να συμβεί καθόλου θα ήταν πολύ ακραίο. Ένας “στενός” λογαριασμός στην κεντρική τράπεζα θα μπορούσε να είναι μια καλή εναλλακτική όταν χτυπήσει η επόμενη κρίση τύπου crypto σε ιδιωτικά εκδοθέντα χρήματα, ενώ το ίδιο ισχύει και για τις άμεσες πληρωμές κρατικών επιδομάτων και παροχών. Αυτό πηγαίνει χέρι-χέρι με πιο ανθεκτική υποδομή: ο Joachim Samuelsson της σουηδικής εταιρείας τεχνολογίας Crunchfish αναφέρει ότι σχεδιάζει ψηφιακό χρήμα με περισσότερες ιδιότητες που να μοιάζουν με μετρητά, όπως η λειτουργικότητα εκτός σύνδεσης. Ένα ρυθμιζόμενο, διασυνοριακό νόμισμα, διασυναλλαγματικής ισοτιμίας, θα μπορούσε να προσφέρει ταχύτερες συναλλαγές, σύμφωνα με τη Marion Laboure, στέλεχος στρατηγικής της Deutsche Bank.
Το μεγαλύτερο μάθημα από τη Σουηδία είναι να μην αφήνει κανείς τίποτε από όλα αυτά να συμβαίνουν χωρίς συζήτηση. Οι κεντρικοί τραπεζίτες χρειάζονται ανταπόκριση από τους πολιτικούς και το κοινό, εν μέσω της μεγαλύτερης πληθωριστικής πρόκλησης εδώ και χρόνια. Οι ABBA στη δεκαετία του 1970 τραγουδούσαν για το “αστείο χρήμα”. Κανείς πλέον δε γελά.
